Index · Novi broj · Arhiva · Trazhi · Info · Linkovi
Redakcija · Pretplata · Kontakt

Broj 180 (91 - nova serija)

Godina XXIX novembar/studeni 2004.

Latinica · Ћирилица · Transliteration

Prethodna · Sadrzhaj · Naredna

Hivzija Hasandedic'
Zaduzhbine Ali-pashe Rizvanbegovic'a na Buni

Ali-pasha Rizvanbegovic'-Stochevic' rodjen je u Stocu oko 1783. godine. U rodnom mjestu je proveo djetinjstvo i mladost gdje je kasnije, nakon borbi s brac'om, postao kapetan Stoca i upravljao ovom kapetanijom od 1813. do 1833. godine. Bio je ogorcheni protivnik poretka Husein kapetana Gradashchevic'a (Zmaja od Bosne) i, odmah u pochetku pokreta stao je na chelo sultanove stranke. Za zasluge koje je pokazao u ovoj borbi imenovan je 1833. godine hercegovachkim vezirom i od tada pa sve do smrti 1851. godine gotovo je samostalno upravljao Hercegovinom koja je 1833. godine izdvojena iz Bosanskog pashaluka i pretvorena u poseban ajalet.

Kad je centralna vlada polovinom 19. stoljec'a poslala u Bosnu Omer-pashu Latasa da skrshi otpor bosanskih feudalaca, Ali-pasha je stao na stranu feudalne oligarhije. Tada je bio uhvac'en od turskih regularnih trupa i ubijen u Dobrunu kod Banja Luke koncem marta 1851. godine.¹ Sahranjen je kod Ferhadije dzhamije u Banjoj Luci gdje je kasnije nad njegovim grobom sagradjeno turbe.

O Ali-pashi kao drzhavniku pisano je mnogo.² Posebna je zasluga Ali-pashina u tome shto je prvi pocheo vrshiti melioraciju zemljishta i uveo kulture rizhe, maslina, vinograda i murava (dudova) u Hercegovini.³ On je osnovao i jednu pilanu u Blagaju na rijeci Buni koja je pochela sa radom 1266 (1848) godine.⁴

Ali-pasha se josh istakao kao velik vakif (legator) i sagradio je u Hercegovini chitav niz sakralnih, kulturno-prosvjetnih, javnih privrednih i stambenih zgrada. Nabrojac'emo ih ovdje po mjestima sluzhec'i se podacima iz njegovih zakladnica i drugih izvora.⁵

1. U Mostaru je sagradio slijedec'e: dzhamiju bez munare (mesdzhid) na Luci i uz nju tekiju s bibliotekom i gostinjcem (musafirhana), Shejh Jujino turbe na Luci, veoma reprezentativnu zgradu konaka na Suhodolini, adaptirao zgradu koju je Shejh Jujo sagradio na Mejdanu (Trg 1. maja) za stanovanje sherijatskih sudija i zgradu hana zvanog Chardagija na Gornjoj charshiji. Dalje je sagradio ili otkupio 31 kuc'u (jednu u Kotlevinoj, 3 u Kamberaginoj, 5 u Hadzhi Balinoj, 6 u C'ejvan- begovoj i 19 u C'urchi Ahmedovoj mahali), pekaru i uz nju 3 kuc'e na spratu u C'ejvan-begovoj mahali i vishe duc'ana oko hana C'ardagije.
2. U Stocu je sagradio slijedec'e: dzhamiju sa chetvrtastom kamenom munarom u mahali Podgrad, kafanu sa sobom na spratu, hladnjak (londzhu) i vishe duc'ana u Velikoj charshiji, pekaru, tri duc'ana i magazu pod dzhamijom u mahali Podgrad, vishe stupa za valjanje sukna na Bregavi i nekoliko mlinica u stolachkom kadiluku.
3. U mjestu Buni je sagradio sljedec'e: dzhamiju s kamenom munarom, stan za imama, ljetnikovac s hladnjakom (londzha), dvore (saraje), chetiri kuc'e i vishe stupa i mlinica na rijeci Buni.
4. U Blagaju je sagradio nedaleko od vrela Bune, jednu dzhamiju bez munare.⁶
5. U Lishtici je, na istoimenoj rijeci, sagradio nekoliko mlinica.
6. U Trebizhatu (Novim Selima) sagradio je kulu na dva sprata od tvrdog tesanog krechnjaka opasanu visokim bedemima.⁷
7. U Hrasnu je sagradio kulu od kamena.⁸
8. U Opeshi je sagradio kulu od kamena.⁹
9. U Gornjem Blatu je sagradio hladnjak (londzhu).¹⁰
10. Na Oglavku je sagradio banju i turbe nad grobom Abdurahmana Sirrije, shejha oglavachke tekije.¹¹

Ali-pasha je dalje ostavio 10.500 grosha i odredio da se ovaj novac daje u zajam uz 10% kamata godishnje i prihod troshi u sljedec'e:

• 300 grosha godishnje imamima sultan Selimove (careve), Hadzhi Alijine i Sharic'a dzhamije u Stocu, svakom po 75 grosha a ostatak za opravke spomenutih dzhamija.
• 750 grosha godishnje za nakshibendijsku tekiju i za plate imamima i muezinima 15 dzhamija u Fochi.
• 1.000 grosha za opravku Hadzhi Hasanove dzhamije u Nikshic'u i dotrajalih dzhamija u Podgorici.
• 2.000 grosha da se za ovaj iznos kupe nekretnine i prihod od njih troshi za plate imama Hadzhi Hasanove dzhamije u Nikshic'u i dzhamija u Podgorici.

Ovdje c'emo posebno i detaljno govoriti o zaduzhbinama koje je Ali-pasha sagradio na Buni gdje je svake godine preko ljeta izlazio.

1. Dzhamija

Pored dzhamija u Mostaru¹², Stocu¹³ i Blagaju¹⁴ Ali-pasha je sagradio i jednu dzhamiju na Buni oko 200 metara sjeverno od svog ljetnikovca i nedaleko od desne obale rijeke Bune. Iz kronograma od pet stihova kao i hidzhretske godine koja je ispod kronostiha brojkama napisana na plochi iznad ulaznih vrata, saznajemo da je ova dzhamija sagradjena 1265. (1848/49.) godine. Locirana je na mjestu gdje je nekad bilo guvno stare bunske porodice C'emalovic'a, koje je zemljishte Ali-pasha od njih oteo zato shto su stali uz reformni pokret Husein kapetana Gradashchevic'a i bili protiv Ali-pashe.¹⁵

Ali-pashina dzhamija na Buni, nekad i poslije rushenja

Dzhamija je gradjena od tesanog kamena i presvodjena je s jednom velikom i tri male kupole nad predvorjem koje drzhe zidovi sa strana i dva kamena stuba. Uz desni zid joj je prigradjena kamena munara oktogona oblika visoka oko 18 metara. Do ulaza u munaru vode s vana, uz desni zid dzhamije, kamene stepenice pa je donji dio munare, od zemlje do razine dzhamijskog krova potpuno iskorishc'en. Dzhamija ima 17 na c'emer gradjenih prozora od kojih se dva nalaze u zidu od vrata a po pet u ostala tri zida.

Dzhamija ima veoma male dimenzije (oko 8x7,5 metara iznutra) i minijaturna je u odnosu na sultan Ahmedovu i sultan Sulejmanovu u Istanbulu. Ovo je ne samo najmanja nego i najmladja dzhamija pod kupolom koja je za vrijeme turske vladavine sagradjena u nashim krajevima.

Ova je dzhamija, od izgradnje do danas, vishe puta opravljana. Prvi put je temeljito opravljena 1898. godine nakon shto ju je grom dobro oshtetio. Tada je izmijenjeno olovo na njoj i munara joj je do sherefe prezidana pa je sada manja.¹⁶ Oko 1922. godine vjetar je digao krov s glavne kupole pa je ona tada premazana debelim slojem betona koji joj i danas sluzhi za pokrov. Dzhamija je upisana u zem. knjizh. uloshku k. o. Ortijesh broj 30, kat. chest. 709 i zaprema s dvorishtem oko nje 440 m2.

Vakif odredjuje da se u dzhamiju postave slijedec'i sluzhbenici:

• Imam sa pet grosha plate dnevno. On je duzhan svaki dan i prilikom svake dzhume i bajrama prouchiti po jedan ”Jasin”, zatim po tri ”Ihlasa” prilikom svakog namaza i sevap poklanjati za vakifovu dushu i dushe njegovih roditelja.
• Muezinu po 40 para dnevno. Za izdrzhavanje dzhamije zavjeshtao je u mjestu Buni u Mostarskom kadiluku slijedec'e: sve maslinjake, vinograde, nasade murava (dudova), bashche, kuc'e i sve stupe i mlinice sa svim priborom.
• Odredio je da poslije njegove smrti duzhnost upravnika (mutevelije), pisara (katib) i inkasanta (dzhabi) vrshe sinovi mu s koljena na koljeno. Oni su duzhni opravljati sve objekte, davati plac'e sluzhbenicima i shto ostane dijeliti izmedju sebe na jednake dijelove. Vakufnama je pred sudom legalizovana 3. redzhepa 1263. (1846.) godine pa je, dakle, napisana na oko dvije godine prije nego je dzhamija potpuno dovrshena.

Kad je Ali-pasha 1849. godine sagradio dzhamiju na Buni za prvog imama je postavio Hadzhi Hafiz Sulejman ef. Husedzhinovic'a kojeg je doveo chak iz Banja Luke. Prvi muezin ove dzhamije bio je Ibrahim Cherkes a poslije njega Mustafa Hrle.¹⁷

Poslije smrti Hadzhi Hafiz Sulejman efendije 1886. godine imami i hatibi ove dzhamije bili su sljedec'i: Hadzhi Ali ef. Husedzhinovic', sin Muhamed ef. Hafiz Muhamed ef. Spuzhic', Hasan ef Prepela, Mustafa ef. C'eric', Hafiz Ahmed-Midhat ef Puzic', Hafiz Osman ef Grchic', Ragib ef. Balta, Dizdarevic' Reshid ef. Salih-beg Velagic', Ali ef Zlomushica, Fadil ef. Hasanovic', Dervish ef. Chomor, Salih ef. Alichic', Adem ef. Omerika i Sead ef. Maksumovic'.

Ovoj dzhamiji danas gravitiraju, pored Bune, josh i sela Ortijesh i Hodbina a ranije su petkom i bajramima u nju dolazili i muslimani iz Gubavice i Pijesaka. Dzhamija sluzhi svojoj svrsi.

2. Mekteb

Neposredno s desne strane dzhamije nalazila se do 1944. godine jedna zgrada u kojoj je sve do rata radio mekteb. On se ne spominje u Ali-pashinoj zakladnici i za njegovog zhivota nije sagradjen. Poshto se u izvorima iz 1896. godine spominje kao ”satri mekteb”, mozhe se zakljuchiti da je sagradjen iz sredstava Ali-pashinog vakufa odmah poslije Ali-pashine smrti.¹⁸ Imam dzhamije vrshio je istovremeno i duzhnost mualima u mektebu.

Ova je zgrada srushena za vrijeme Drugog svjetskog rata kada je, kao i dzhamija sluzhila Nijemcima kao magacin. Vide mu se temelji.

3. Stan za imama

Ali-pasha je sagradio s lijeve strane dzhamije jednu zgradu na sprat koja i danas sluzhi za stan imamu dzhamije. Uz ovu kuc'u nalazi se mala sofa gdje je, kako se pricha, josh u Ali-pashino doba iskopan bunar u koji voda dolazi iz Bune i koji ne presushuje.(...)

____________________

¹ Enciklopedija Jugoslavije, Zagreb, 1968., sv. 7, str. 84; Hazim Shabanovic', Bosanski pashaluk, Sarajevo, 1959, str. 95.
² Fra Petar Bakula, Hercegovina za devetnaest godina vezirovanja Hali-pashina, Bech, 1863; Prokupije Chokorilo, Ljetopis hercegovachki 1837. do 1857. godine, Narod, 1908, Husein Djogo, Crtice o Ali-pashi Rizvanbegovic'u, Sarajevski List, Sarajevo, 1911, str. 206; Hamdija Kapidzhic', Pochetak vezirstva Ali-pashe Rizvanbegovic'a, Gajret, Sarajevo, 1933, str. 72-73; Hajrudin C'iric', Ali-pasha Rizvanbcgovic'-Stochevic', Godishnjica Nikole Chupic'a, knjiga XLVI, Beograd, 1937. god; Hamdija Kapidzhic' za istoriju Bosne i Hercegovine u XIX vijeku, Nauchno drushtvo Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1954. godine.
³ Hamdija Kapidzhic', Ekonomska politika Ali-pashe Rizvanbegovic'a, vezira hercegovachkog od 1833. do 1851. godine, Novo Vrijeme, Sarajevo, 1930, br. 17; isti, Iskorishc'avanje shuma u doba Ali-pashe Rizvanbegovic'a, Gajret, Sarajevo, 1933. brojevi 3-6 i 12-13.
⁴ Osman A. Sokolovic', Vezir Ali-pasha Rizvanbegovic', privredni pionir Hercegovine, Novi Behar, 6, Sarajevo, 1932-33. godine, broj 2, str. 19-21.
⁵ Ali-pashine vakufname upisane su u sidzhilu vakufnama Hadzhi Husrev-begove biblioteke pod brojevima: I-16, I-135, I-261 i III-671.
⁶ Hivzija Hasandedic', Prilozi za istoriju Blagaja na Buni u doba turske vladavine, Godishnjak Drushtva istorichara BiH, Sarajevo, 1937. str. 256.
⁷ Ata Nerc'es, pod kulom Ali pashe Rizvanbegovic'a, Behar, Sarajevo, 1902/3. godine broj 8, str. 115; Sloboda Mostar, 1929., br. 9; Hamdija Kreshevljakovic', Kule i odzhaci u Bosni i Hercegovini, Nashe Starine, II, Sarajevo, 1954, str. 84.
⁸ Ata Nerc'es, Male priche i dosjetke, Behar, Sarajevo, 1903/4. godine, br, 19, str. 219.
⁹ Behar, Sarajevo, 1901. godine, br. 15, str. 238.
¹⁰ Sarajevski List, Sarajevo, 1914, broj 30.
¹¹ Dr. Shac'ir Sikiric', Tekija na Oglavku, Kalendar, Gajret za 1941. godinu, Sarajevo, 1940. str. 42-57.
¹² Hivzija Hasandedic', Kulturno-historijski spomenici u Mostaru iz turskog doba, Preporod, Sarajevo, 1973. brojevi 13 (68), i 22 (77) i iz 1974. godine broj 8 (87). Ovdje su obradjeni svi spomenici koje je Ali-pasha u Mostaru sagradio.
¹³ Dr Hajrudin C'uric', Stolachke dzhamije, Oslobodjenje, Sarajevo, 1969. broj 7.668 od 4.10.1969. godine, str. 5.
¹⁴ Vidi biljeshku 6.
¹⁵ Ovo mi je prichao rahmetli Hamza ef. C'emalovic', kadija, umro 1973. godine.
¹⁶ Nikola Buconjic', Povijest ustanka u Hercegovini, i boj kod Stoca, Mostar 1911, str. 168; Arhiva Vakufskog povjerenstva u Mostaru (AVPM) akt broj 514/1898.
¹⁷ AVPM, akt broj 206/1886.
¹⁸ AVPM, akt broj 208/1896 i 468/1911.

Prethodna · Sadrzhaj · Naredna

Index · Novi broj · Arhiva · Trazhi · Info · Linkovi
Redakcija · Pretplata · Kontakt

Zadnja izmjena: 2005-01-02

ISSN 0350-6517
Copyright © 1995-2008 Chasopis Most · Mostar · Bosna i Hercegovina
Design by © 1998-2008 Haris Tucakovic' · Sweden