Home · Arhiva · Novi broj · Traži/Search · Linkovi
Redakcija · Pretplata · Kontakt


Broj 152-153 (63-64 - nova serija)

Godina XXVII juli-avgust/srpanj-kolovoz 2002.
Prethodna · Sadržaj · Slijedeća

CRKVA BOSANSKA I NJENO UČENJE (2)
Tekst proglašen najboljim na Kantonalnom takmičenju srednjih škola iz historije kojeg je raspisao Meduopštinski pedagoški zavod u Mostaru


Autori: Dika Grebović, Zerina Begović, Armin Đukić i Amel Husnić (učenici I-1 razreda Građevinske tehničke škole u Mostaru) Mostar, 15.04.2002.god.

Mentor: Nerman Pala


CRKVA BOSANSKA U POLITIČKOJ HISTORIJI SREDNJEVJEKOVNE BOSNE


Prvu vijest o postojanju heretičke crkve u Bosni poslao je 1199. godine zetski knez Vukan, stariji sin srpskog vladara Stefana Nemanje, koji je obavijestio papu Inoćentija III da se ”... u zemlji Bosni razvija hereza ne malih razmjera i to u tolikoj mjeri da je i sam ban Kulin, pošto je sa svojom ženom i svojom sestrom... i sa više svojih srodnika bio zaveden, preveo u onu herezu više od deset hiljada kršćana”. U tom pismu se još obrazlaže opasnost od heretika i njihovog učenja koje se toliko raširilo u Bosni, da je predstavljalo ozbiljnu opasnost po interese rimske katoličke crkve. Rimski papa Inoćentije III, energični predvodnik borbe protiv heretičkog učenja i osnivač Inkvizicije, odmah reagira pismom svom vazalu, ugarskom kralju Emeriku, tražeći od njega vojnu intervenciju u Bosni - to je početak duge političke suradnje rimske crkve i Ugarskog kraljevstva, suradnje između križa i mača, i duhovno-političkog potčinjavanja Bosne papskoj hegemoniji.

Opasnost od krstaškog rata ban Kulin (1180-1204) je pokušao izbjeći pismom papi u kojem se pravdao nepoznavanjem opasnosti od njihovog učenja i pozivom papi da pošalje svog emisara koji će provjeriti njegove navode. Papin izaslanik Ivan de Casamaris stiže početkom aprila 1203. godine u Bosnu i sa starješinama ”krstjana” je održao sastanak, u prisustvu bana, na Bilinom polju kod Zenice - revizijom je utvrđeno da je učenje bosanskih krstjana u bitnim odrednicama suprotno učenju katoličke crkve i Casamaris je zatražio i dobio potpisanu izjavu bosanskih dualističkih starješina i bana Kulina o odricanju od heretičkog učenja - to je poznati Akt abjuracije od 8.aprila 1203. godine, potpisan uz svjedoka, dubrovačkog arhiđakona Marina. Pošto je postigao svoj cilj, papski legat je otišao u Ugarsku vodeći sobom Kulinovog sina i dvojicu heretičkih učitelja, Ljubina i Bragetu, koji su pred ugarskim kraljem, kaločkim nadbiskupom i ugarskim velikašima ponovili zakletvu da će se pridržavati datih obaveza.

Međutim, Kulinov akt abjuracije nije bio ništa drugo nego diplomatski i taktički potez - tipična manihejska taktika prilagođavanja datoj političkoj situaciji. To je vrijeme kad rimska kurija pod papom Inoćentijem III vodi poznati IV krstaški rat evropskih križara uperen, naoko, protiv muslimana u Svetoj zemlji ali, zapravo, sa ciljem uspostavljanja pune dominacije rimske katoličke crkve u svijetu: tad su križarske horde izvršile npr. pokolj Jevreja u Češkoj, srušili Bizantsko carstvo 1204. godine i osnovali Latinsko carstvo, a u Carigradu je ustoličen latinski patrijarh (umjesto pravoslavnog) sa ciljem potčinjavanja pravoslavne crkve rimskoj kuriji. To je, dakle, vrijeme apsolutne nadmoći katoličke crkve i u takvim prilikama bosanski dualisti privremeno prikrivaju svoje učenje i lako otklanjaju opasnost po sebe, ali i po državu.
Stecak u Donjoj Dreznici
Stećak u Donjoj Drežnici

No, već za dvije decenije rimska kurija ponovo je organizirala krstaški pohod protiv Bosne i njenih heretika, a taj zadatak dobiva nadbiskup u Kaloči kome je bosanska biskupija bila tad potčinjena u pitanjima vjere. Ali, taj pohod nije bio sproveden zbog unutrašnjih problema Ugarske, što je omogućilo daljnje jačanje heretičke crkve u zemlji.

1232. godine za bosanskog bana dolazi Matej Ninoslav, koji je i poticao iz heretičke porodice i tad heretička crkva postaje dominantna crkva u Bosni, Usori i Soli. Nato rimska kurija oštro reaguje: u Bosnu stiže papski emisar Jakov Pekorari i smjenjuje bosanskog katoličkog biskupa i tad se (1233. godine) za biskupa postavlja energični dominikanac Johanes Vildeshauzen, Nijemac, a bosanska biskupija je izuzeta iz jurisdikcije dubrovačke nadbiskupije i direktno potčinjena Rimu. Činjenica je da se Dubrovčani nisu htjeli miješati u vjerska pitanja u Bosni, strogo vodeći računa o svojim trgovačkim interesima a pitanje crkve su stavljali u drugi plan.

Godina 1233. je bila vrlo važna jer od tada rimska kurija postavlja strance na položaj bosanskih biskupa, dominikanci uz pomoć inkvizicije počinju progon heretika po Bosni a Ugarska je od rimskog pape dobila ovlaštenje da štiti katoličke pozicije. Ugarski kraljevi otada nastoje, pod maskom borbe protiv heretika, nametnuti vlast u Bosni i Humu. No, bosanski i humski velikaši, kao i bosanski vladari, pružaju vrlo čvrst otpor i brane svoje feudalne posjede i zemlju, a u toj borbi bosanski velikaši dobivaju vrlo jakog duhovnog saveznika u heretičkoj bosanskoj crkvi. To je sinteza različitih društvenih slojeva s potpuno istim ciljem: očuvanjem svojih teritorija i ljudi pred vanjskom opasnošću - pitanje odbrane heretičke crkve bilo je pitanje odbrane države. Stoga će Crkva bosanska sve do propasti bosanske države biti potpuno pod zaštitom bosanskih feudalnih velikaša, a također i gotovo svih bosanskih vladara.

U vremenu između 1235. i 1237.godine Ugarska je, pod hercegom Kolomanom, izvršila krstaški pohod na Bosnu i pri tom zauzela i područje Humske zemlje; no, i pored ratnih pustošenja, taj pohod nije dao efekta; suprotno tome, položaj katoličkih biskupa u Bosni je bio stalno u opasnosti, iako im je ugarska vlast stalno davala sve veće zemljišne posjede u području Slavonije, Usore, Huma i Bosne. Aktivni i pasivni otpor bosanskog stanovništva konačno je prisilio ugarski dvor da sjedište bosanske biskupije izmjesti 1250. godine iz Bosne u Đakovo; istovremeno je i pravoslavni episkop Humske zemlje napustio svoje sjedište u Stonu i preselio u manastir sv. Petra na Limu. Crkva bosanska tada potpuno dovršava izgradnju svoje crkvene organizacije i otada je ona sjedinjavala borbu bosanskih vladara i plemstva protiv ugarskih vladara i feudalaca u cilju zaštite ne samo svoje crkve nego i bosanske samostalnosti.

Krajem XIII vijeka u Ugarskoj jačaju pretenzije i moć krupnih feudalaca i tad jedan od njih, hrvatski valikaš Pavle Šubić stavlja i Bosnu pod svoju vlast, koju će uskoro prepustiti svom bratu Mladenu I Šubiću. No, 1304. godine ovaj je ubijen u Bosni u jednom sukobu protiv ”krstjana”. 1322. bosanski velikaš Stjepan II Kotromanić podržava Mladena II Šubića i učvršćuje svoju političku vlast nad Bosnom. To je početak sjajnog perioda bosanske države koja se širi ”od Save do mora, od Cetine do Drine”, perioda koji će biti krunisan izuzetnim vojnim i političkim uspjesima Tvrtka I Kotromanića, koji će 1377. godine izdići državu u rang Bosanskog kraljevstva.

Ovi i kasniji bosanski vladari, iako su bili vrlo moćni, strogo su pazili na zaštitu Crkve bosanske jer je ona bila čvrst saveznik i države i bosanske vlastele.

S druge, od 1291. godine u Bosni djeluje franjevački red koji je potpuno istisnuo dominikance; franjevci vode drugačiju politiku nastojeći pridobiti stanovništvo Bosne uza se i odvojiti ga od Crkve bosanske, otvarajući franjevačke samostane sa njihovim obrazovnim sistemom itd. Tvrtko II Kotromanić je 1436. godine franjevce uzeo pod svoju ličnu zaštitu, čime su oni praktički postali izjednačeni sa Crkvom bosanskom...

Istovremeno, polovinom XV vijeka Crkva bosanska prolazila je kroz agoniju u svom postojanju i iznutra se urušavala: njene crkvene starješine u drugoj polovini XIV a naročito tokom XV vijeka postepeno potpuno pristaju uz državnu vlast, preuzimaju državne poslove i stječu zemljišne posjede i bogatstva, odnosno po svemu se približavaju feudalnoj vlasteli. Što se više kod heretičkih starješina i učitelja pokazivao interes za materijalnim bogatstvima, to je njihovo moralno učenje gubilo na ugledu kod masa njihovih vjernika. Oni koji su dotad prednjačili u skromnostima i preziranju materijalnih bogatstava, sada su postajali bogati članovi vladajući društvene klase, okruženi slugama i poslugom, brinući se puno više o svojim porodicama i imetku nego o crkvenoj organizaciji. Kako je to samo bilo u suprotnosti sa učenjem Crkve bosanske! - upravo je rezignacija vjernika Crkve bosanske bila i glavni uzrok njene propasti pred vanjskim neprijateljima u XV vijeku.

Posljednja dva bosanska vladara Stjepan Tomaš i Stjepan Tomašević već su bili otvoreni saveznici katoličke crkve i progonitelji Crkve bosanske, u pokušaju dobivanja pomoći od evropskih kršćanskih država za odbranu od nadirućeg i moćnog Osmanskog carstva.

Posljednji pomen Crkve bosanske je iz doba Hercega Stjepana Vukčića Kosače, u čijoj službi je bio Gost Radin, više kao diplomata hercegov nego kao starješina Crkve bosanske.

Lišena vlastite crkvene organizacije, a ostavši bez svojih moćnih zaštitnika - bosanskog feudalnog plemstva, čija je moć bila slomljena - Crkva bosanska je, nakon propasti Bosanskog kraljevstva i nakon osvojenja Hercegovine, prestala postojati a njeni vjernici su lakše i brže nego pripadnici drugih kršćanskih konfesija prelazili na islam krajem XV i u XVI vijeku.

KULTURNA BAŠTINA CRKVE BOSANSKE

U narodnoj tradiciji nije ostalo pohranjeno sjećanje na djelovanje Crkve bosanske, koje je trajalo preko dva i po vijeka, jer su tekstove njenog crkveno-književnog rada brisali organi katoličke crkve sa istom fanatičnom gorljivošću kojom su progonili i njene vjernike - a pošto je njeno učenje bilo apsolutni protivnik vjerskih građevina, to nema ni materijalnih spomenika te vrste. No, s područja djelovanja Crkve bosanske postoji veoma veliki broj kamenih nadgrobnih spomenika - stećaka, čija ih je originalna umjetnička izvedba svrstala u prvorazrednu kulturnu baštinu naše zemlje.

Stećci se, po vremenu nastanka, kao nadgrobni spomenici javljaju u drugoj polovini XIV vijeka, da bi se naročito koristili kroz XV i u prvoj polovini XVI vijeka. Do sredine XV vijeka to su bili nadgrobni spomenici gornjeg feudalnog sloja društva (zbog skupoće izrade, odnosno klesanja), a od sredine XV vijeka ih podiže i vlaško-stočarsko stanovništvo, naročito u Hercegovini: npr. čuvena nekropola stećaka u Radimlji, kao grobište vlaške porodice Hrabrena (Miloradovića) iz XV vijeka, ili stećci na platou Podveležja itd.

Po mjestu nastanka stećci se nalaze na prostoru djelovanja Crkve bosanske i njegovim susjednim rubnim područjima a to je područje cijele Bosne i Hercegovine, te dijelovi Hrvatske, Srbije i Crne Gore. Iako su to prvenstveno i najvećim dijelom nadgrobni spomenici bosanskih heretika, činjenica je da su ih koristili i kršćani, o čemu govore neki natpisi na stećcima kod Travnika. Ta činjenica i pacifizam Crkve bosanske argumenat su jedne historijske istine: stećci su epigrafski dokaz multilateralnog duha bosanske srednjevjekovne države, a zbog njihove umjetničke jedinstvenosti genijalni pisac i predsjednik tadašnje JAZU Miroslav Krleža, upravo je stećke izložio 1950. godine na Svjetskoj izložbi u Parizu kao veličanstvenu kulturnu baštinu s područja cijele bivše Jugoslavije.

Po obliku postoje 2 glavne grupe stećaka: položeni (sanduci, ploče i sljemenjaci) i uspravni (stubovi, stele i krstače). Od svih pobrojanih stećaka, (preko 66000), najviše je položenih, a najbrojnije nekropole stećaka su na području Bosne i Hercegovine. Područja najgušće zastupljena stećcima su u Hercegovini (Bileća, Stolac, Trebinje, Gacko, dolina Neretve...).

Stećci su vrlo važni za proučavanje naše prošlosti jer ukrasni motivi, a naročito natpisi na njima, daju dragocjene podatke iz historije, politike, lingvistike itd. Po svim svojim obilježjima, stećci ne pripadaju evropskoj renesansnoj umjetnosti, jer su i stilski i koncepciono oni strani duhu renesanse - to su u potpunosti spomenici bosanskog Srednjeg vijeka.

Mnogi od stećaka imaju na sebi ukrasne motive koje su vješti majstori - klesari urezivali i simbolički označavali. Glavni ukrasni motivi na stećcima su:

- Geometrijski motivi (trake, dijagonale, presjeci, cik-cak linije).

- Bordure (rubni ukrasi kojima se završavaju neki stećci u obliku sanduka ili sljemenjaka; najljepši primjerak bordure je stećak iz Donje Zgošče - danas pred Zemaljskim muzejom u Sarajevu).

- Arhitektonski motivi (predstave zgrada, tvrđava, stubova, lukova na stubovima i sl. Najstariji ukrašeni stećak, potiče iz 1391.godine iz Veličana u Popovom polju - to je spomenik monahinje Polihanije sa predstavom polukružnih lukova. Isto tako, oko Stoca i Mostara se nalaze oni sa potkovičastim lukovima a u Dalmaciji i oko Kupresa, Imotskog i Sinja su stećci sa tim lukovima i gotskim, šiljastim lukovima - vjerovatno su bili inspirisani blizinom gotičkih crkava u Dalmaciji).

- Krstovi (česti motivi na stećcima; postoji nekoliko tipova krstova: - krstovi sa jednakim kracima unutar kruga (oko Stoca i Ljubinja); - ”malteški krst” u Dalmaciji; u Popovom polju se ovaj tip krsta javlja na visokom stubu i ima islamsku komponentu u izvedbi: - krst sa krugom na vrhu što simbolizira planetu Veneru; - krst oko Nikšića i Bileće pod uticajem je pravoslavnog manastira u Dečanima; - lisnati krst na stećcima u dolini Neretve i oko Stoca; - dvostruki krst ili kukasti krst kao stari evropski srednjevjekovni simbol na grobovima - taj tip krsta je čest u zapadnoj Hercegovini. Ovdje treba reći da je krst na horizontalnim stećcima uvijek okrenut prema zapadu, odnosno iznad je lica pokojnika, čija je glava okrenuta ka zapadu.

- Udubljenja i obruči (česti motivi na stećcima; udubljenja se nalaze samo na horizontalnim plohama i seljaci ih često zovu ”kamenicama”: njihova uloga još nije jasna - da li su služili za skupljanje kiše radi ”osvježenja pokojnika” ili stavljanja obrednih darova pokojniku, ili u neke druge svrhe - ne zna se tačno. Stećaka sa udubljenima ima najviše oko Kupresa, Imotskog, Ljubuškog, Neuma...

- Jabuke (na stećcima se motivi jabuka javljaju na nekoliko specifičnih mjesta, oko Sarajeva, Travnika i Kupresa. Izgleda da su oni bili pod turskim uticajem, jer npr. na turbetu osmanskog sultana Mehmeda I (1413-1421) u Bursi se nalaze ukrasni ispusti slični jabukama; slično je i sa nekim mezarima ”svetih ljudi” (evlija) u oblastima BiH gdje se javljaju takvi motivi na stećcima).

- Rozete (motivi povezanih zraka koje polaze iz jedne centralne tačke, oblika zvijezde ili latice).

- Polumjesec (u kombinaciji s rozetom ili kao dvostruki polumjesec, ovaj tip je nastao na prostoru istočne Bosne pod islamskim uticajem).

- Ljiljan (je glavni motiv kršćanske ikonografije a simbolizirao je Isusove muke ili bol koji je Bogorodica osjetila vidjevši Krista razapeta na krstu, ljiljan i Isus je čest motiv na stećcima).

- Spirale (kao ukrasni motiv se javljaju same ili u kombinaciji s bordurama, vrlo česte kao motivi...).

- Grozd i loza (ovaj motiv je na relativno malom prostoru od Stoca do Kalinovika i dalje do Zvornika; da li je grozd označavao simboliku Isusovih riječi (”... Ja sam istinska loza, a moj Otac je vinogradar.” - Ivanovo evanđelje, XV:S), ili je to, pak, simbol preuzet od dubrovačkih trgovaca vinom - nije utvrđeno tačno).

- Grane i drveće (možda simboliziraju ”drvo života” iz Biblije, a možda su odraz vjerovanja da duša pokojnika prelazi u drvo posađeno nad grobom - uostalom, i danas se kod pripadnika svih religija često sadi cvijeće ili ukrasno drvo na grobu ili u njegovoj blizini...).

- Oružje i oruđe (su česti motivi a najčešći su prikazi mačeva, koplja, kratkih bodeža, sjekira, lukova, strijela i štitova. Oblik mača varira od pravog mača opšte korištenog u Evropi tokom Srednjeg vijeka, do savijene sablje iz XV vijeka, pod uticajem osmanskog tipa. Na štitovima se također, susreću razni motivi: polumjesec, ljiljan, rozeta, krst...a na nekim štitovima su, čak, urezani i datumi podizanja tih nadgrobnih spomenika).

- Ptice (ovaj motiv je religioznog karaktera i simbolizira selidbu duše pokojnika...).

- Životinje (čest motiv na stećcima i imaju religiozno-simbolički karakter; najčešće predstave jelena (Stolac, Ljubinje, Bileća) kao simbol sjedinjenja duše s Bogom, kao što jelen čezne za šumskim potokom; konj bez jahača označava palog ratnika na bojnom polju; predstava zmije na stećcima od donje Neretve do Neuma (možda i kao predstava jegulje!), a motiv zmije i guštera iz Boljuna i Opličića su, zna se, djelo majstora - klesara Grubača koji je potpisao 2 takva stećka iz 1477. godine; rjeđe su predstave psa, ribe, zmajeva ili drugih fantastičnih životinja iz mašte (kao simbol pakla...).

- Ruke (kao ukrasni motiv najčešće su na stećcima oko Srebrenice i Zvornika, a česte su u Hercegovini, Dalmaciji i oko Kupresa: negdje se prikazuje cijela ruka savijena u laktu (katkad drži sablju, mač ili knjigu- simbol učenosti!), negdje samo šaka... Simbolika ruke na stećku nejasna je, mada se može reći da je ruka za srednjevjekovnog ratnika bila najvažniji dio tijela koji odlučuje njegovu sudbinu - ovaj simbol u našoj zemlji je sigurno preuzet od starih rimskih kultova kao npr. iz kulta Sabaziosa (iz III v.n.e.) iz istočne Bosne - tu je pronađena bronzana šaka 15,5 cm visine sa podignuta 3 prsta u stavu ”benedictio latina” (blagosiljanja)..).

- Glave, figure i parovi (vrlo česti motivi; muški likovi predstavljaju ili pokojnika ili, gdjegdje, Isusa, dok ženski likovi najčešće predstavljaju neko božanstvo. Lik muškarca na stećku obično je prikazan kako stoji s podignutom rukom ili kako drži knjigu ili oružje, što predstavlja njegovu djelatnost u vrijeme života...).

- Kolo (čest motiv na stećcima; predstavlja se kao muško, žensko ili miješano kolo u kojem se plesači drže za ruke i igraju; na nekim stećcima kod Mostara, te u zapadnoj Hercegovini prikazuje se žensko kolo u kojem žena - kolovođa nosi obruč, ali to kolo odavno više ne postoji u narodu. Predstava kola s jelenom vjerovatno je imala religiozni karakter selidbe duše...).

- Konjanici (javljaju se često kao motiv na stećcima oko Trebinja, Nikšića, Pljevalja, Nevesinja, Gacka, Stoca, Avtovca, Konjica... Natpis na jednom takvom stećku iz Ključa kod Avtovca spominje sahranjenog ratnika u službi humskog vojvode Sandalja Hranića (1404-1435)...).

- Lov (kao motiv se javlja vrlo često i svukud; tipičan je stećak iz Boljuna kod Stoca, potpisan od majstora Grubača, koji kazuje da je tu 1477. sahranjen Tarah Boljunović...).

Natpisi na stećcima su izuzetno važni jer ti tekstovi, klesani od ondašnjih majstora, daju izuzetno značajno lingvističko, historijsko i kulturološko blago: oblik slova, pravopis, skraćenice i pismo - stara bosanska ćirilica, odnosno bosančica - daju nam svojim sadržajem opis ličnosti, njihove društvene i političke uloge u određenom vremenskom periodu; ti su natpisi vrlo značajni sa historijskog aspekta jer nam daju dragocjene podatke npr. o društvenoj hijerarhiji feudalne Bosne i Hercegovine u kojoj vlastela leži sahranjena ”na svojoj plemenitoj baštini”, dakle, na svom feudalnom zemljišnom posjedu, pa ti natpisi otkrivaju strukturu društvenih odnosa vladara, plemstva, naroda i sl... Stećaka sa natpisom ima relativno malo u odnosu na ukupan broj stećaka: na teritoriji Bosne i Hercegovine ih ima oko 323, u Hrvatskoj 13, Srbiji 15 i Crnoj Gori 12 - svega oko 373 sa natpisom. Najbrojniji stećci s natpisom u našoj zemlji su oko Trebinja, Bileće, Stoca, Gacka...

Ovdje ćemo samo pomenuti neke lokalitete stećaka s područja Mostara i njegove okoline, gdje je arheološkim istraživanjima zabilježeno oko 1208 stećaka. Na području Raške Gore su lokaliteti: Vituša (nekropola sa 68 stećaka), Bučići (165 stećaka), Đubrani (2 krstače), Domazeti (76 stećaka i brojni usamljeni ”kamenovi”); na području Vrda: u selu Vrdi (oko 15 stećaka); na području Goranaca: u Sovićima, na lokalitetu Stećci je 7 stećaka, u Starom Selu oko 24 stećka; na području Bogodola: unutar starog groblja je oko 85 stećaka i nešto kamenih krstača. Na lokalitetu Donji Jasenjani, oko 700 metara niže od mosta prema Drežnici je nekropola sa 13 stećaka; u Donjoj Drežnici su stećci pred školom i u parku; u Humima, u Vrapčićima, u Sutini, u Gnojnicama, u Kosoru je pronađena čuvena sudačka kamena stolica hercega Stjepana Kosače (prenešena u Zemaljski muzej u Sarajevu), 3 stećka u Posrtu kod Kosora, stećak u Blagaju kod katoličkog groblja, 4 stećka u Malom Polju, u selu Kamena kod Blagaja nekropola sa 11 stećaka...

U samom gradu Mostaru je evidentirano postojanje nekoliko mjesta sa stećcima: na području Zahuma (”Grčko groblje” između Đikovine, Balinovca i Kavazbašina) - tu nisu pronađeni stećci, ali su pronađene kamene grobnice iz Srednjeg vijeka, čiji način sahranjivanja upućuje da je i tu bila nekropola heretika. U groblju Smrčenjaci se nalazi jedan stećak u obliku sanduka (ukras kola sa 4 ženske figure) a niže od njega jedan manji stećak - sljemenjak - istočno i južno od groblja su bili pronađeni ostaci grobova koji upućuju da je i tu bila nekropola krstjana.

Na lijevoj obali Neretve, na Carini, nekad su bila evidentirana 4 stećka: 2 ploče u ulici Ahmeta Pintula br. 8 (uništene izgradnjom privatnog objekta 1963. godine); 1 stećak - sanduk koji se danas nalazi u malom parku na Titovoj ulici, preko puta prostorija FK ”Velež”: s gornje strane taj stećak je ukrašen štitom i mačem a s bočne strane je natpis bosančicom koji kaže da je ispod njega bio sahranjen izvjesni Radivoje Krivoušić. Taj je stećak bio više od dva i po vijeka u avliji Husein­hodžine džamije i služio kao mejtaš-kamen pri ceremoniji džennaza, a 1957. godine je prebačen na današnju lokaciju. Danas je na njemu sprejom u boji utisnut neizbježan grafit ”Kaja”!!! U krugu te džamije bio je još jedan stećak, ali se ne zna njegova sudbina.

Pred Centrom za kulturu se nalazi 6 stećaka koji su imali zanimljiv historijat: 2 kamena korita potiču s prostora Tabhane a 1954. godine su prenešeni pred Muzej Hercegovine: 1 stećak u obliku kamene ploče s ukrasom štita i ruke s mačem, potiče iz Ortiješa odakle je 1955. godine prenešen pred Muzej; stećak - sarkofag iz Troskota na Mostarskom blatu, nadgrobni spomenik nekog Ljupka Vlasnića, prenesen je 1963. god. pred Muzej; stećak - sanduk iz sela Panika kod Bileće, ukrašen nizom arkada a prenesen je 1964. godine u Mostar: stećak - sanduk iz sela Bošnjaci u Humilišanima, ukrašen raznim motivima, prenešen je 1966. godine. Svi su ovi stećci bili pred Muzejom Hercegovine do 1996. godine kad su prebačeni na današnju lokaciju, pred Centar za kulturu u Mostaru...

REZIME

Kao historijska pojava Crkva bosanska, sa svojim učenjem i vjerskom organizacijom, javila se i djelovala u sklopu čitavog srednjevjekovnog heretičkog pokreta kroji je, prostorno razbijen na 16 heretičkih crkava u mnogim zemljama Evrope, ujedinjavao vjernike i njihove istomišljenike u korjenitoj kritici zvanične crkve, prvenstveno katoličke crkve i njene duhovno-političke moći, hijerarhije i bogatstva visokog katoličkog crkvenog klera. Iako je ta kritika potpuno ostala u duhovno-religijskoj sferi, ipak je ona poljuljala neprikosnovenost i apsolutnu nepovrjedivost autoriteta zvanične crkve, a time posredno pripremila teren i klimu pojavi duha renesanse i humanizma u Evropi, a u toj kritici je Crkva bosanska imala vrlo visoku ulogu značaj.

Materijalni ostaci njenog učenja, stećci, i danas svjedoče o tim davno prohujalim vremenima i predstavljaju prvorazrednu kulturnu baštinu svih naroda Bosne i Hercegovine.


Literatura

1. Babić Ante ”Bosanski heretici”, ”Svjetlost”, Sarajevo, 1963.god., str. 68-160.
2. Grupa autora: ”Istorija naroda Jugoslavije”, I knjiga, ”Prosveta”, Beograd, 1953. god., str. 554-564.
3. Wenzel Marian: ”Ukrasni motivi na stećcima”, ”Veselin Masleša”, Sarajevo, 1956. god.
4. Bešlagić Šefik: ”Stećci-kataloško-topografski pregled”, ”Veselin Masleša”, Sarajevo, 1971.god.
5. Arnautović Esad: ”Pregled historije Bosne i Hercegovine”, Pedagoška akademija, Mostar, 1997. god., str. 116-119.
6. Jaliman Salih: ”Marginalia o Gostu Radinu i njegovom testamentu”, ”Hercegovina br. 11-12”, str. 19-25.
7. P. Anđelić, M. Sivrić. T. Anđelić: ”Srednjevjekovne humske župe”, ”Ziral”, Mostar, 1999. god., str. 195-198.
8. Ćirković M. Sima: ”Herceg Stefan Vukčić-Kosača i njegovo doba”, Beograd, 1964. god., str. 101-267.
9. Zelenika Anđelko: ”Zapisi iz starije prošlosti Mostara i okolice”, ”Hercegovina br. 2. (10)”, str. 61-76.
10. Isti: ”Stećci Raške Gore, Vrda i Goranaca”, ”Hercegovina br. 3”, str. 67-79.

Prethodna · Sadržaj · Slijedeća

Emir Dragulj: Crvena avlija

Home · Arhiva · Novi broj · Traži/Search · Linkovi
Redakcija · Pretplata · Kontakt

Časopis Most je upisan u evidenciju javnih glasila R BiH pod brojem 536 od 30.11.1995.
i oslobođen je plaćanja poreza na promet.
ISSN 0350-6517

Na vrh

Copyright © 1995-2002 Časopis Most · Mostar · Bosna i Hercegovina
Sadržaj obnovljen: 14-05-2004

Design by © 1998-2002 HarisTucakovic, Sweden