o


Home · Info · Arhiva ·
Novi broj · Traži · Linkovi
Redakcija · Pretplata · Kontakt


Broj 131 (42 - nova serija)

Godina XXVI oktobar/listopad 2000.
Prethodna · Sadržaj · Slijedeća

Dr Srđa Pavlović
O MOGUĆNOSTIMA PREVODA


Ovaj kratki ogled o prevodilaštvu kao vještini mogućeg i potrebi za nabiranjem novih iskustava, valja započeti parafrazom opaske Džordža Štajnera, koji kaže da su prevodioci ljudi što jedni drugima pružaju ruke opipavajući prostor, dok tumaraju u zajedničkoj izmaglici. Očito je da prevodilaštvo nije bez urođenih mana i zamki, ali ono na određeni način restruktuira i mijenja ljude i teme, i njihove međusobne odnose. Prevodilaštvo nas upoznaje sa novim kodovima pisanja i govora i, na kraju, označava mogućnost izgrađivanja drugačijeg odnosa prema pitanjima i problematici vavilonske kule jezičkog mnoštva.

Prevodilaštvo o kojem je riječ u ovom tekstu, nije više ona izolovana đelatnost usamljenika, relativno beznačajna i marginalizovana aktivnost, kakvom je smatrana tokom ranog XX vijeka. To je bilo vrijeme u kojem je preovladavala moda uske specijalizovanosti u određenim poljima đelovanja i doba kada je neprikosnoveni primat pripadao kultu "originalnosti".

Ova umjetnička grana prestaje da bude viđena kao marginalna aktivnost tek onda kada se ona shvati i prihvati kao konverzija (verzija) određenog štiva. U ovom pogledu, očigledno je da postoje različite prevodilačke prakse. Jedna je poznata kao metafraza, u kojoj se riječ po riječ i red po red prevode na drugi jezik. Druga je praksa parafraze, koja ne poštuje striktno značenje riječi u originalnom tekstu, već pokušava obuhvatiti širi smisao. Konačno, poznata je i praksa imitacije (u Horacijevskom smislu), gđe prevodilac nije obavezan značenjem originalnih riječi i njihovim smislom u izvornom materijalu. Ovđe, prevodilac pozajmljuje, prilagođava i konstruiše opšte naznake proizašle iz originala, na način koji  njemu odgovara. Termini kao što su prevod, traducion, i uebersetzung, na kraju krajeva, nas obavezuju da prenosimo nešto iz jednog jezika u drugi, jednog teksta u drugi i jednog lingvističkog i značenjskog koncepta u drugi. Gotovo da i ne treba podsjećati da su navedene forme prenošenja iz jednog jezika, discipline, kulture ili teksta u drugi, oduvijek bili dio i dar Zapadne poetike, književnosti i akademske prakse. Ono čega se ne prisjetimo tako često, jeste činjenica da je prevod sobom oduvijek nosio nove koncepte, nove žanrove i nova oruđa. Istorija prevoda i prevodilaštva jeste istorija kreiranja i uobličavanja dominantnih tonova jedne kulture u odnosu na drugu.

Prevod je istovremeno i dvojstvo i kategorija, pošto je početni uslov njegovog opstanka i postanka činjenica da postoje najmanje dva jezika, dva štiva, dva pisca. Jedan omogućava onom drugom da bude čitan, da komunicira i postoji. Suprotno mitovima o nevidljivosti i sporednoj ulozi prevodioca, konstruisanim početkom ovoga vijeka, jasno je da sam prevod ne bi mogao postojati bez napora prevodioca da obilježi znakove i kodove drugog jezika i drugog štiva. Dok čitamo prevod, čitamo jedan jezik, čujemo i razumijemo jedan tekst kroz koji nam se obraća glas onog drugog. Originalni tekst nije moguće promijeniti i uništiti prevodom iako, striktno govoreći, ove dvije verzije (original i prevod) nijesu, niti mogu biti identične. ZahvaljujućI prevodiocu, izvorni tekst živi dvostruki život, u sopstvenoj jezičkoj pokrivci i u lingvističkom okviru koji mu nudi prevod.

Mirsad Mustajbasic - Zena u bijelom

Postoje dva načina da se pristupi temi očuvanja osnovnog (originalnog) štiva, tog primarnog glasa i prečata koji se neminovno modifikuje u prevodu. Jedan od načina jeste da se prevođenje materijala shvati kao kreiranje prostora u kojem najmanje dva jezika, dva teksta i dva pisca bivstvuju u čvrstoj međusobnoj vezi. Ako se povedemo normama dekonstruktivizma, prevod se ne bi mogao sasvim razlučiti od originalnog teksta, i obrnuto. U okvirima ovog koncepta, prevod u sebi sadrži onaj magični trenutak neodlučnosti, po istom principu po kojem funkcioniše dekonstruktivistički prilaz čitanju. Drugim riječima, dok iščitavamo prevedeni tekst, ne možemo uvijek biti sigurni čiji glas čujemo - prevodiočev ili onaj autora originala. Naravno, problematični aspekti ovakvog spajanja tekstova postaju očigledni kada pokušamo razlučiti bezbrojne lokalne, etničke i političke reference i pitanja koja originalni tekst sobom neminovno nosi. To su pitanja odnosa i shvatanja kategorije drugog, i mogućnosti suživota sa drugim u prostoru kreiranom kroz prevedeni tekst. No, ova čitalačka neodlučnost i nesigurnost u to ko nam se, u stvari, obraća u prevedenoj verziji, samo pojačavaju i produbljuju prevodiočev osjećaj odgovornosti prema autoru originala. Jedna te ista riječ, traducere, koja daje termin prevod, istovremeno sobom nosi svu težinu i obavezu značenja traduce (vjerovati). Kada prevod sobom nosi simboliku života ili smrti one druge osobe ili teksta ( autor i original), prevodilačka etika postaje etika odgovornosti. Tada je prevod suština onoga što jedna osoba, jedan tekst, čine za drugi. Pošto prevodilac istovremeno zauzima dvije pozicije, ova odgovornost se kreće u dva pravca. To je odgovornost prema onom drugom koji se prevodi, ali i odgovornost prema svima onima kojima je prevod namijenjen. Jer, ako su prevodi samo i isključivo verzije, onda svaki od njih neminovno dodaje svoj pečat izvornom materijalu. Prevodilac govori i kao onaj drugi i u ime drugog. On unosi pojašnjenja, ispravlja "greške", gramatiku, popravlja rečenice i skraćuje. Što god da stvaraju, pisac i prevodilac to čine zajedno. Oni su neophodni jedan drugom kao saradnici, i u tom pogledu prevođenje može biti viđeno kao čin pisanja, a ne kao čin prenošenja značenja. Prevođenje je produktivno pisanje inicirano od strane autora originala i samog izvornog teksta. Odnos originala prema prevodu jeste odnos reciprociteta. Da bi se originalni tekst mogao čitati i čuti iznova u drugom vremenu i drugačijem kulturnom okviru, neophodan je prevod.

Drugi način da se razmišlja o očuvanju i daljem životu originalnog materijala, životu jednog štiva (original) u drugom (prevod), jeste razmatranje okvira odnosa između dva omotača i dva čina komunikacije. Prevod se u ovoj varijanti shvata kao međusobni odnos između dva tekstualna sistema: Autor - Primalac Teksta, i Prevodilac - Primalac Teksta. U okviru ovog koncepta prevodilac se ne pojavljuje kao marginalizovani element, niti ga je moguće zamijeniti sa autorom originala. Ovđe je prevodilac viđen kao proizvođač, pošto je on inicijator i početni impuls jedinstvenog i odvojenog čina komunikacije. Kao rezultat dolazi do takozvane decentralizacije originalnog teksta, pošto se pažnja preusmjerava na tekstualni odnos između dvije verzije, dva jezika i dvije kulture. O ovom fenomenu može se razmišljati i u kategoriji avanture sa višejezičnošću (dvojezičnošću), pošto je prevod, u stvari, razmjena koja uključuje troje ljudi. Dvoje govore različite jezike, a treći govori obadva. Ovakva avantura znači da dvojezičnost omogućava prelazak iz jednog kulturnog i lingvističkog miljea u drugi, tako što se iznalazi obostrano prihvatljiv modus razmjene (zamjene).

Do nedavno se prevod smatrao apsolutno mogućim i moguće apsolutnim. Pravi prevod je bio viđen kao čin traženja i pronalaženja značenjskog ekvivalenta u drugom jeziku. Samo značenje je smatrano kao nešto odvojeno od riječi, kao udaljeni eho što lebdi negđe između jezika i obezbjeđuje prevodiocu da tačno locira ekvivalent za riječ iz izvornika. Pokušaji iz ranih pedesetih godina ovog vijeka, da se konstruiše mašina za prevođenje koja bi svoj pogram bazirala na ekvivalentu značenja u različitim jezicima, ostali su bezuspješni i značajno su umanjili važnost i upotrebnu vrijednost teorije ekvivalenta. Ovakvi pokušaji su samo potvrdili ono što svaki prevodilac, koji je ikada pretraživao riječnike i razmišljao o lingvističkoj kombinatorici, zna veoma dobro: specifična značenja su neodvojiva od specifičnih riječi ili fraza u jednom specifičnom jeziku. Promijeniti riječ znači, u određenoj mjeri, promijeniti njeno značenje ili jedno od značenja. U procesu prevođenja može se raditi o gubitku ili dobitku, ali ni u kom slučaju nema ekvivalentnosti. Čak i engleska riječ Yes (Da), nije ekvivalent francuskoj riječi Oui (Da), ako ni zbog čega drugog, a ono stoga što Francuzi koriste i termin Si (Da). Kao što je zaključio Roman Jakobson, čak i u intra-lingvalnom prevodu govoriti o sinonimu ne značI govoriti o potpunoj jednoznačnosti.

Nemogućnost postizanja jednakosti značenja uvećava se onog trena kada se uzmu o obzir istorijska i kulturna dimanzija riječi. Svaki prevodilac, prije ili kasnije, shvati da postoje bezbrojni koncepti, objekti, i centri značenja ili emocija u jednom jeziku. Oni ne samo da nemaju ekvivalente, već ne posjeduju ni približne značenjske okvire u drugom jeziku. Džordž Štajner smatra da ne postoje dvije istorijske epohe, dva društvena sloja, niti dva geografska okvira koja koriste iste riječi i sintaksu da bi označili iste stvari ili uputili identične signale za evaluaciju emocija i značenja. Prevođenje se nadalje komplikuje dodamo li lične i unutrašnje faktore uz lingvistiku, istoriju i kulturni okvir koji su naznačeni originalnim tekstom. Naravno, načini ovog omeđavanja kulturnih okvira su različiti. Daglas Robinson smatra da postoji idiosomatski aspekt upotrebe jezika, dok Džordž Štajner zagovara tezu da svako od nas posjeduje neku vrstu privatnog riječnika, te da svaki gest komunikacije sobom nosi i prenosi elemente privatnosti.

Zbog svih navedenih razloga i na već opisane načine - lingvističke, kulturne, istorijske i lične - prevod je nemoguć. No, realnost nam ne daje za pravo i očigledno je da je prevod itekako moguć, pošto svi mi - kao pisci, učitelji, čitaoci ili govornici - svakodnevno prevodimo. U stvari, mi ne možemo razumjeti (čuti; slušati) ili prenositi riječi drugih, a da ih prethodno ne prevedemo. Iako ne možemo prevoditi, to moramo činiti svakodnevno. Promašaji i neuspjesi izranjaju na površinu na nebrojeno mnogo načina, a potpuni uspijeh je neostvariv. Ova nemogućnost prevoda, međutim, predstavlja njegov čar i vrlinu. Upravo ono što je neprevodivo jeste, u suštini, kategorija drugog u drugom jeziku i drugačijem kulturnom okruženju. Taj neprevodivi element originalnog teksta i njegovih značenjskih okvira jeste ono što original čini jedinstvenim i različitim. Ovo su elementi koji se moraju čuti, osjetiti, predstaviti, razumjeti i prenijeti ako nam je učiti jedni od drugih. Kroz prezentaciju ovih specifičnosti prenosi se novo znanje i značenje u sopstveni jezik i time se on obogaćuje. Prenijeti ovu vrstu neprevodivosti, naznačiti njene obrise i sadržaj u prevodu, jedan je od načina da se spozna i prihvati postojanje neuhvatljivog značenja koje lebdi izvan okvira naše sopstvene lingvistike i kulture, i koje ne možemo usvojiti i kodifikovati u sopstvenom jeziku, naučnoj disciplini i pogledu na svijet. Gete je pisao da kada prevodimo, mi koračamo samo do ivica onog neprevodivog i tek tada možemo, na tren, zamijetiti strani jezik i strani narod po prvi put. Ovo istovremeno znači odbijanje pozicije gospodara i kolonizatora, i odnos prema strancu kao prema gostu.


IZVORI :
- Allison, David. "The Difference in Translation", u Hugh Silverman & Gary Ayleseworth (eds), The Textual Sublime. 1990.
- Bassnett, Susan & Lefevere, Andre. Translation, History, Culture. London: Pinter, 1990.
- Benjamin, Andrew. Translation and the Nature of Philosophy. London:Routledge, 1989.
- Bolter, J. David. Turing's man: Western Culture in the Computer Age. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1984.
- Derrida, Jacques. The Ear of the Other: Otobiography, Transference, Translation. New York: Schocken, 1982.
- Dolezel, Lubomir. "Mimesis and Possible Words", Poetics Today, vol.9.No.3 (1988).
- Eco, Umberto. The Limits of Interpretation. Bloomington:Indiana University Press,1990.
- Jakobson, Roman. Six Lectures on Sound and Meaning. transl. J. Mepham. Brighton: Harvester, 1978.
- Lewis, David. On the Plurality of Worlds. Oxford: Blackwell, 1986.
- Robinson, Douglas. The translator's Turn. Baltimore: John Hopkins Press, 1991.
- Sonntag, Susan. "Against Interpretation". Reprinted in David H. Richter (ed.). The Critical Tradition. New York: St. Martin's Press, 1989.
- Steiner, George. After Babel: Aspects of Language and Translation. London:Oxford University Press, 1975.
- Wood, David. The Deconstruction of Time. New Jersey: Humanities Press International, 1989.


Prethodna · Sadržaj · Slijedeća

Edo Huskovic - Jesen u Rotimlji

Home · Info · Arhiva ·
Novi broj · Traži · Linkovi
Redakcija · Pretplata · Kontakt

Časopis Most je upisan u evidenciju javnih glasila R BiH pod brojem 536 od 30.11.1995.
i oslobođen je plaćanja poreza na promet.
ISSN 0350-6517

Na vrh

Copyright © 1995-2001 Časopis Most · Mostar · Bosna i Hercegovina
Sadržaj obnovljen: 14-05-2004

Design by © 1998-2001 HarisTucakovic, Sweden
oo