|
U dešifrovanju ovog teksta pored igumana Pavlovića pomogao mi je potomak ove porodice Mili Panić sin Mile rođene Anđelopolj koji je porodičnu krstaču patinirao i time postigao bolju čitljivost slova.
U naosu crkve na kamenom podu nalazi se kvadratični amvon sa ornamentima geometrijskog karaktera. Sličan je amvonu hrama u Žitomisliću i predstavlja izuzetno lijep i uspješno riješen ukras. Na istočnom zidu crkve nalaze se dva okulusa u obliku rozete. U gornjoj rozeti su četiri polja koja daju krst, dok donja sadrži jedanaest otvora u obliku cvijetnih latica u tordiranoj laužnici. Na zapadnoj fasadi su trokutasto raspoređena tri okulusa sa otvorima u obliku krsta.
Sinagoga u Brankovcu
Prvi tragovi o postojanju jevrejskih zajednica u našoj zemlji potiču iz sredine XVI vijeka. To su bili južnoslovenski Jevreji Sefardi potomci izbjeglica iz Španije i Portugala i Aškenazi iz sjeverne i srednje Evrope. Ovi posljednji su doselili u BiH nakon austrougarske okupacije. Progon Jevreja iz Španije započeo je dekretom kralja Ferdinanda i kraljice Izabele u XV vijeku. Utočište su našli u osmanskoj carevini a u našu zemlju su došli preko Carigrada, Sofije i Soluna. Uvidjevši da mu nedostaje dobrih trgovaca i poslovnih ljudi, sultan Bajazit je naredio lokalnim vlastima da ih srdačno prihvate. Godine 1655. oni žive samo u Sarajevu. Civilnopravni i društveni položaj Jevreja u BiH bio je regulisan beratom sultana Abdul Medžida iz 1840. godine kojim je imenovan vrhovni rabin u Bosni. Kao što je osmanska carevina odobravala izgradnju pravoslavnih i katoličkih bogomolja tako je postupala i sa sinagogama i jevrejskim školama. U drugoj polovini XVI vijeka u Mostar se naselio jedan trgovac koji se zvao Mojsije Kuzin, tu je živio do 1570. godine a u Sarajevo se preselio poslije 1579. godine. U putopisnom štivu Engleza Džona Vilkinsona koji je posjetio Hercegovinu 1844. godine nalazimo podatke o Jevrejima u našem gradu. Prema njegovoj procjeni Mostar broji 7300 duša od čega su trojica Jevreja.
Francuski putopisac S. Bujon koji je putovao kroz Hercegovinu 1863. godine, opisujući živopisnu koloritnu mostarsku čaršiju pominje i Jevreje. On je uočio da je jevrejska četvrt koja se nalazi u donjem dijelu čaršije bitno različita od ostale. Naime, njihove kuće su građene od kamena po uzoru na evropsku gradnju. ”Naviknuti na progone, sinovi Izraela se čuvaju dobro da izlože svoja bogatstva u otvorenim dućanima: vrata i kapci od željeza, koja ih štiti od požara, skrivaju ih u isto vrijeme i od pogleda svijeta.” Jevreji trgovci čekaju pred vratima dućana svoje kupce a sva roba je u dućanu tako da se prodaja vrši u tami prostorije.
Carl Pezz u monografiji o Mostaru napisanu 1891. godine, navodi podatak da je grad na Neretvi 1885. godine imao 12665 stanovnika od čega 98 Jevreja koji uglavnom stanuju u četvrti Brankovac. ”Malobrojne španske jevrejske porodice u Mostaru predaju se svetkovini Sabbata što sa velikom strogošću podržavaju. Niti jedan Španjol neće subotom radnju otvoriti”, piše Pezz.
Martin Đurđević u ”Memoarima sa Balkana” pominje četiri jevrejske porodice sa 19 članova. Kada je general Jovanović u ljeto 1878. godine sa vojskom trijumfalno ulazio u Mostar iz pravca Rodoča gdje se utaborio, mostarski Jevreji su mu, kao i ostali narodi u gradu, u znak dobrodošlice, napravili slavoluk na Luci iskićen cvijećem, zastavama, tevratima i srebrnim ćiracima. Prema popisu iz 1879. godine mostarskih Jevreja je bilo 35. Prema službenom popisu iz 1921. godine u Mostaru je živjelo 254 Jevreja od čega 84 Sefarda odnosno 170 Aškenaza. Prema drugim izvorima tada ih je bilo 177. Pred sam rat njihov broj u Jevrejskoj opštini Mostar, koja je osnovana za vrijeme Austrougarske uprave a čiji je predsjednik bio David Perera, se popeo na 310 duša. Odgovornu dužnost rabina obavljao je David Koen. Stara sinagoga je osnovana 1889. godine i bila je jedina u Hercegovini. Pored molitve i vjerskih obreda u njoj su se održavala predavanja, dakle tu se širila nauka, humanizam, moral, etika i druge humanističke grane. Sve radosti i tuge manifestovale su se u sinagogi.
O izgradnji sinagoge u Mostaru sačuvano je nešto izvornih dokumenata koje ćemo ovdje koristiti. Jevrejska opština Mostar je bila zainteresovana za zemljište u Brankovcu koje je pripadalo porodici Ćiber. Ono je graničilo sa Ćumurijinom ulicom (danas Braće Ćišića). Iz zapisnika sastavljenog kod gruntovnog povjerenstva Kotarskog ureda u Mostaru se vide detalji vezani za zainteresovane stranke. Prisutni su bili: Atais pl. Curinaldi, zamjenik kotarskog predstojnika, Nikola Krešić, Emil Ragulja, Mehmed ef. Ugljen, Velimir Oborina i Emil Houkal, članovi. Pred gruntovno povjerenstvo su pristupili: Salihaga Ćiber,… (nečitko) Ahmeta za se i kao punomoćnik Šerife rođene Ćiber, udata Kajtaz, Derviše, kćeri Ahmetage Ćibera i Fatime rođene Lelić, udate Ćiber, zatim Julius Rosenfeld iz Mostara iskaz. zas. ovl. za gradnju israelitičke bogomolje u Mostaru. Kupoprodajni ugovor je sklopljen između prodavca Salihage, Šerifa, Derviša i Fatime Ćiber i kupca Odbora za gradnju israelitičke bogomolje dio nekretnina upisanih u gruntovni uložak broj 946 katastralne općine Mostar na ime katar. čestice broj 23/74 površine dun 108 kv met. i 24/38 od 700 kv met. nakon diobe kč br 23/37 na 23/37 od 114 kv met. i 23/74 od 108 kv. met. uz uglavljenu kupovinu od 1850 K (runa).
Prema tome, pripreme za gradnju sinagoge su počele aprila 1904. godine. Na osnovu ovog ugovora od 13. aprila 1904. godine izvršena je uknjižba prava vlasništva u novom gruntovnom ulošku br 3860 u AI u korist Odbora za gradnju israelitičke bogomolje u Mostaru.
(nastavlja se)
|